Skąd się wzięły Niemcy, Węgry i Włochy?

– Skąd oni są?
– Helmut jest z Niemiec, Eszter jest z Węgier, a Fabio z Włoch.
– Skąd?! – taka mogłaby być reakcja uczestników kursu języka polskiego, na który chodziliby Helmut, Eszter i Fabio, ponieważ żadna z wymienionych nazw państw większości obcokrajowcom nie brzmi znajomo.

Podczas lekcji Skąd jesteś? niejednokrotnie spotkałam się z podobnym zdziwieniem ze strony cudzoziemców, którzy właśnie dowiedzieli się o istnieniu w Europie tych krajów. Starając się wytłumaczyć w telegraficznym skrócie pochodzenie owych wyrazów, zastanawiam się jednocześnie, czy sami Polacy wiedzą, dlaczego tak się mówi.

Większość nazw państw to wyrazy pochodzenia obcego, o czym świadczy w naszym języku ich pisownia. Zapożyczenia zakończone na -ia np. Anglia, Irlandia, Hiszpania, Norwegia wymagają w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku -ii, czyli: Anglii, Irlandii, Hiszpanii, Norwegii. Znaczenia tych nazw krajów należałoby szukać zatem w językach ojczystych, np. Irlandia wywodzi się od irlandzkiego słowa Éire oznaczającego „urodzajne miejsce”, a Norwegia od staronordyckich słów norð „północ” i vegr „droga”.

Wróćmy jednak do tematu i zacznijmy od objaśnienia etymologii nazwy państwa naszych zachodnich sąsiadów. Pochodzenie wyrazu Niemcy można łatwo wytłumaczyć, kojarząc słowo Niemiec z przymiotnikiem niemy. Skojarzenie wzięło się stąd, że niegdyś Niemca uważano za niemego, bo nie rozumiał mowy polskiej i można było się z nim porozumieć tylko na migi. Z kolei o kobiecie mówiono „Że niema jest do mowy Polskiej, stąd Niemkini, albo Niemka”*.

Chcąc natomiast objaśnić etymologię nazw Węgry i Włochy, nie wystarczy przyjrzeć się tym słowom z zewnątrz. Trzeba wniknąć głębiej w ich budowę, gdyż tam kryje się wyjaśnienie. Losy nazwy Węgry wiążą się z określeniem szczepów plemion Hunów, których miejsce zajęli Chazarowie oraz Madziarowie. Określenie plemion Onogur lub Ongur (on „dziesięć” i gur „strzał, pokoleń”) przeszło jednak na Madziarów i wymawiane było przez Słowian ągrin, i z przydechem Wągrin. Z kolei w językach zachodnioeuropejskich określenie kraju Madziarów pochodzi od łacińskiej nazwy Hungari, np. ang. Hungary, niem. Ungar, franc. Hongrie, hiszp. Hungría.

Podobnie nazwa Włochy nie wywodzi się, jak niektórzy według ludowej etymologii sądzą, od włochatych Włochów, ale również od nazwy plemienia. Wieki temu słoneczną Italię zamieszkiwał lud zwany Volcae, a w mowie słowiańskiej Wołch. Słowo Volcae było również podstawą niemieckiego określenia Walh oznaczającego podbite plemiona celtyckie, a potem i romańskie. Polszczyzna zapożyczyła obie formy i określała tak nimi mieszkańców półwyspu Apenińskiego. Współczesna forma Włochy powstała w rezultacie przestawienia głosek o i ł. Słowem Italia starano się w latach 20. XX w. za sprawą włoskiego posła, zastąpić ową nazwę Włochy – kojarzoną z pogardliwym niemieckim welch, czyli „jaki, co za”. Ostatecznie próby te nie powiodły się i Italię można spotkać tylko literaturze i biurach turystycznych.

fot. https://pixabay.com
Opracowując wpis korzystałam z:
* „Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego”
http://sjp.pwn.pl/